Quan họ Bắc Ninh - Làn điệu dân ca tinh hoa xứ Kinh Bắc

Bàn về Quan họ Bắc Ninh

Giá trị nghệ thuật

• Gắn liền với những giai điệu của dân ca Quan họ là những lời ca đậm chất thơ, trữ tình và mang âm hưởng cuộc sống. 

• Việc lời ca được sáng tác theo các thể thơ dân tộc khiến cho Quan họ trở nên quen thuộc, sâu lắng dễ cảm nhận từ phía người nghe. Trong mỗi lời ca lại có lời chính và lời phụ, có những bài lời chính được thể hiện một cách rõ ràng, dễ nghe nhưng cũng có những bài lời ca chính xuất hiện một cách kín đáo do có nhiều lời phụ xen kẽ vào. Những tiếng đệm lót xen kẽ giữa lời ca chính tạo nên cho giai điệu, lời ca thêm phần uyển chuyển, mềm mại, những sắc thái khác nhau trong bài ca. 

• Những bài Dân ca Quan họ với lời ca giàu chất thi ca của ca dao, tục ngữ, truyện nôm, nhất là truyện Kiều. Lời ca thường có bóng dáng của câu, chữ trong lời văn hóa dân gian khác. 

• Lời ca Quan họ giàu tính thi ca và đạt được những thành tựu độc đáo mà các thể loại dân ca khác chưa có được. Đó là thứ ngôn ngữ có lúc thì mộc mạc, giản dị nhưng có lúc lại được trau chuốt, chứa đựng sự tinh hoa của ngôn ngữ dân ca và tạo cho chúng có một giá trị riêng, độc đáo.

• Cũng như các loại hình dân ca khác, Quan họ cũng có đặc điểm chung của dân ca Việt Nam: tính hình tượng cao, chứa đựng điển tích và sử dụng nhiều thủ pháp xây dựng hình tượng… Lời ca Quan họ còn được biết đến với giá trị nghệ thuật dùng từ cụ thể để phản ánh một vấn đề trừu tượng, với hàm ý sâu sắc, đây chính là sự sáng tạo đến tài tình của người Quan họ, nhờ vậy mà lời ca Quan họ càng trở nên phong phú, sâu sắc, phát huy được khả năng tưởng tượng và cảm xúc cho người nghe.

Giá trị nội dung, tư tưởng

• Trong hệ thống mấy trăm đoạn thơ, bài thơ... của lời ca Quan họ hàm chứa nhiều khía cạnh tâm hồn, tình cảm của con người Quan họ, do đó, giá trị nội dung tư tưởng của lời ca Quan họ cũng vô cùng phóng phú như sự phong phú của chính con người và đời sống tâm hồn, tình cảm của con người hát Quan họ.

• Không chỉ có tình cảm giữa con người với con người mà lời ca Quan họ còn nhắc đến tình yêu quê hương đất nước, cảnh đẹp non sông với hình ảnh quen thuộc của đình làng, của cây đa, giếng nước của những tiếng gọi đò “vẳng tiếng gọi đò”… Những ca từ gắn liền với thiên nhiên, phong cảnh vùng quê lại hòa hợp với hình ảnh của những lễ hội, vẽ lên một khung cảnh quê hương với tình yêu tha thiết.

• Giá trị nội dung tư tưởng của lời ca Quan họ bao hàm nhiều ý nghĩa sâu rộng, không chỉ thể hiện nội dung của lời ca về tình bạn, tình yêu, hình ảnh về quê hương đất nước mà còn là ước vọng, khát khao của con người yêu và được yêu, được yên bình, được thỏa khát vọng tự do, ý niệm tâm linh.

Giá trị văn hoá - xã hội

• Quá trình hình thành lời ca, làn điệu dân ca Quan họ gắn liền với quá trình phát triển của đời sống xã hội nhằm nâng cao và tôn vinh các mối quan hệ cộng đồng trong giao lưu văn hóa. Cũng vì lẽ đó, sinh hoạt văn hóa thường gắn liền với sinh hoạt hội hè; gắn với đời sống tình cảm, tinh thần của người lao động biết hướng tới cái đẹp nhân văn.

• Văn hóa Quan họ là “đặc sản” tinh thần của người Kinh Bắc. Một hình thái sinh hoạt văn hóa dân gian chứa đựng triết lý nhân văn sâu sắc, nhân ái cao cả. Từ đời này sang đời khác, từ thế hệ trước tới thế hệ sau, người Quan họ luôn gắn kết với nhau: trong họ ngoài làng, tắt lửa tối đèn có nhau, sống ở làng sang ở nước, thương người như thể thương thân, tứ hải giao tình, bốn biển một nhà như lời ca Quan họ. Văn hóa Quan họ đã làm phong phú đời sống tinh thần, khắc sâu tình yêu thương giữa con người với con người, tình nghĩa thủy chung son sắt, lối sống trọn nghĩa vẹn tình, cổ vũ tinh thần lao động cũng như thể hiện khát vọng về cuộc sống hạnh phúc, ấm no, sự bình đẳng trong xã hội.

• Sinh hoạt văn hóa Quan họ còn thể hiện phẩm chất, tính cách, đạo lý sống của con người Tiên Du: cần kiệm, tháo vát, năng động, sáng tạo và tài khéo trong làm ăn kinh tế, giao lưu buôn bán, sản xuất các mặt hàng thủ công, gia dụng và mỹ nghệ, làm các món ăn đặc sản có giá trị văn hóa và kinh tế cao, anh hùng quả cảm trong đấu tranh chống thiên tai địch họa, yêu mến, say mê và tài hoa trong hoạt động văn hóa nghệ thuật.